Wanneer Charlotte Extercatte als 16-jarig meisje deelneemt aan een buitenschools programma, weet ze één ding zeker: dit onderwerp laat ze niet meer los. Tijdens een simulatie van de United Nations en het Europees Jeugd Parlement maakt ze dan voor het eerst kennis met het begrip ‘duurzame ontwikkeling’. Na 25 jaar hiermee te hebben gewerkt met pioniers, brengt ze voor leiders en toezichthouders met haar team in een internationaal platform concrete handvatten hoe om te gaan met maatschappelijke opgaves. Elke bestuurskamer krijgt momenteel te maken met meerdere maatschappelijke transitiedoelen: hoe ga je daar mee om? Toezichthouders hebben een sleutelrol!
In een snel veranderende wereld neemt de complexiteit in de bestuurskamers toe. Er dienen zich steeds meer maatschappelijke transitiedoelen aan en deze hangen vaak onderling ook nog samen. Neem de decentralisatie in de zorg of op het energiedossier, de manier waarop in het ruimtelijk gebied balans moet worden gezocht tussen stikstof, klimaatdoelen en anderzijds de behoefte aan nieuwe woningen voor starters. Of de organisaties die door striktere overheidskaders steeds meer aan klimaatdoelen moeten werken en grondstofstromen anders gaan organiseren, maar daardoor ook duurder worden met alle gevolgen van dien voor de consument. Hoe werk je aan gezondheid als gezond voedsel steeds duurder wordt door de gevolgen van klimaatverandering en geopolitiek gedoe? Welke rol hebben organisaties, wat wordt hierin van onderwijs verwacht of van een provinciale of rijksambtenaar? Voor veel bestuurders is dit een nieuwe manier van besturen, terwijl ondertussen de externe druk op organisaties toeneemt en polarisatie op de loer ligt.
Het toezicht op de maatschappelijke impact en verantwoordelijkheid van organisaties is van groot belang voor toezichthouders. Dat is ook de reden waarom Charlotte als docent het team van De Erkende Toezichthouder komt versterken met haar expertise op het gebied van transformatie en leiderschap bij de verdiepingsmodule Toezicht op Maatschappelijke transities.
Bestuurders zijn geneigd transitie aan te vliegen als een project of programma
Toezichthouders zijn de sleutel tot succes
De afgelopen jaren heeft Charlotte samen met verschillende expertcollega’s en academici een handzame transitie aanpak voor bestuurders opgezet. Hierin zijn fases en succesfactoren opgenomen, die bestuurders en toezichthouders helpen zich te oriënteren binnen de vaak complexe transitie onderwerpen. Ze licht toe: “Deze aanpak is ook toepasbaar voor toezichthouders, omdat zij invloed hebben op die bestuurders. Toezichthouders zijn echt de sleutel tot succes om richting en ruimte te organiseren voor de vernieuwing die nodig is om maatschappelijke uitdagingen op te lossen. Dat is ongelooflijk waardevol voor de organisatie. Het leidt onder meer tot toekomstbestendige organisatiemodellen, gemotiveerder personeel en betere samenwerking. In de praktijk zien we dat die kans vrijwel onbenut blijft, terwijl we van pioniers weten hoe je dat organiseert en wat het oplevert.”
Bestuurders zijn geneigd transities aan te vliegen als een project of programma. Waarop wordt gestuurd met KPIs’, doelen en targets. Of er wordt helemaal niet gestuurd, en dan blijft het bij een campagne of een strak rapport. Dat is een risico, want dan draag je niet snel genoeg bij aan de oplossing. Dan is de buitenwacht niet tevreden of in het ergste geval: kun je de steeds sneller veranderende wetgeving niet bijhouden. Ook jongeren blijven weg als werkgever, als duurzaamheid of transitiethema’s niet goed geborgd blijven.
Rentmeesterschap
Charlotte werkt echter met een andere aanpak. Een manier waarbij het gedeelde maatschappelijke belang centraal staat, je een krachtig netwerk opbouwt én samen oplossingen vindt. Ook wel rentmeesterschap genoemd: “Hierbij stel je met elkaar vast: oké, we hebben een maatschappelijk probleem wat betreft klimaat of afval of gezondheid en we spelen er allemaal een rol in. We gaan dit samen oplossen, we weten alleen nog niet precies hoe. Maar we weten wél hoe de wereld er straks uitziet als we het hebben opgelost.
Vanuit deze visie gaan organisaties, die deze manier van werken omarmen, vooral bottom-up een prachtig collectief opbouwen die steeds meer oplossingen vindt om de nieuwe organisatie vorm te geven.” Het is geen project of programmamanagement. Het komt neer op een andere manier van organiseren die dan vaak nog onbekend is.
Van leiders wordt verwacht dat zij transitie op een andere, snellere manier inrichten
Leiderschap gericht op 1%
We hebben nu bestuurders nodig die op een andere manier richting en ruimte gaan organiseren, zodat we de doelen wél gaan halen. Dit moet ook kunnen, want dit is bewezen door verschillende pioniers die hebben aangegeven dat je zaken anders kan organiseren. Maar dan zal de instrumentele aanpak moeten worden aangevuld met de rentmeesterschap- benadering. Van leiders wordt verwacht dat zij de transitie op een andere, snellere manier inrichten. De snelste manier is door 1% van de mensen waarmee in transitie wordt gewerkt te motiveren en te empoweren. Niet door te proberen iedereen mee te krijgen in de transitie. Niet meteen. Een goed begin met 1% is meer dan het halve werk. ”
Een andere manier van toezicht houden
“Bovenstaande benadering vraagt niet alleen om een andere manier van leidinggeven, maar ook om een andere manier van toezicht houden. Daar gaan we het over hebben in de verdiepingsmodule Toezicht op Maatschappelijk Transities. Als toezichthouder heb je absoluut een rol om toezicht te houden op de snelste manier naar het behalen van transitiedoelen. En beoordelen of die andere – meer succesvolle- manier van werken in transities wordt toegepast. Zo niet, stimuleer dat dan!”, legt Charlotte uit.
“We weten niet hoe we de toekomst vorm gaan geven, we weten wel dat het anders moet en hoe pioniers daarin al succesvol werken. Wat zij anders doen, en welke stappen jouw bestuurder of RvT hierin morgen kunnen zetten, dat gaan we met elkaar ontdekken.”
“We merken dat bestuurders voorzichtig zijn naar hun toezichthouders, maar wanneer een RvT wordt gezien als sparringpartner én ondersteunt hoe kansrijk een transitie is komt er beweging in. Wanneer bestuurders en hun RvT allebei denken: ‘We weten nog niet precies hoe, maar we gaan de versnelling inzetten’, zie je dat die organisaties grotere stappen maken dan organisaties die behoudend zijn tegenover hun RvT.”
Charlotte Extercatte (44 jaar) is oprichter van expertbureau ‘Transform4C’, transitie-expert en het brein achter een praktische aanpak om versneld transities te realiseren in organisaties. Ze is als docent werkzaam bij Nyenrode Business Universiteit in het programma ‘Frontrunners in Stewardship’, en co-initiator van het wereldwijde transformatieplatform ‘100 Months to Change’. Inmiddels heeft ze vele artikelen en podcasts op haar naam. Recent heeft ze haar eerste boek geschreven: ‘Klimaatwerkers’.
Wil jij goed toezicht houden op de maatschappelijke transities in jouw organisatie, ongeacht je portefeuille in de RvC of RvT? Zet dan je volgende stap tijdens de verdiepingsmodule Toezicht op Maatschappelijk Transities. Voor vragen kun je ook contact opnemen met Caroline Wijntjes.