“Als het mag, moeten we het dan ook willen?” Met die ene vraag raakt onze nieuwe docent Maartje Lof (48) de kern van het programma dat zij bij de academie van De Erkende Toezichthouder gaat verzorgen. Want toezicht houden op digitalisering en AI draait niet alleen om regels en technologie, maar vooral om morele keuzes.
In haar werk als manager datamanagement komt Maartje dagelijks in aanraking met de razendsnelle wereld van ICT en data. Eerder werkte zij bij het Kadaster, waar ze verantwoordelijk was voor de Ethische commissie data ethiek. “Daar bespraken we steeds de vraag: als het technisch mogelijk is, moeten we het dan ook echt willen?”, vertelt ze.
Die ervaring vormt nu de basis voor haar bijdrage aan de academie. Samen met Caroline Wijntjes ontwikkelt ze een nieuwe verdiepingsmodule waarin moreel leiderschap centraal staat. “Toezichthouders hoeven geen IT-deskundige te zijn. Het gaat erom dat je de juiste vragen stelt en een goed gesprek voert binnen ethische kaders.”
Van gespreksleider naar toezichthouder
Maartje volgde ooit een cursus gespreksleiding, waarna ze toezichthouder werd bij Kulturhus in Olst. Nog steeds is ze daar actief. Vanuit die rol merkte ze hoe belangrijk het is om jezelf uit te dagen. “Hoe weet ik wat ik niet weet? En hoe zorg ik dat ik een goede toezichthouder ben? Niet door alleen uit interesse je best te doen, maar door scherp te zijn en de juiste thema’s te agenderen.”
Die zoektocht bracht haar bij De Erkende Toezichthouder. Eerst als deelnemer, nu als docent. “Caroline vroeg of ik een bijdrage wilde leveren. Steeds meer organisaties hebben immers te maken met AI-ontwikkelingen. Daarom is het cruciaal dat toezichthouders kritisch nadenken over de normen en waarden die voor de organisatie belangrijk zijn, en met elkaar in gesprek blijven over wat dat betekent voor hun handelen in verschillende situaties.”
Handvatten voor een moreel gesprek
De nieuwe opleidingsmodule geeft deelnemers praktische handvatten om morele vraagstukken te bespreken. Hoe voer je als RvT het gesprek over AI, datagebruik of digitalisering? Welke vragen stel je jezelf? En hoe onderscheid je technische kwesties van morele dilemma’s?
“We oefenen verschillende gespreksvormen en laten deelnemers werken met voorbeelden uit hun eigen praktijk. Denk aan thema’s als privacywetgeving, databeveiliging, archivering of het gebruik van AI-tools. Het gaat er steeds om: welke organisatie wil de bestuurder met de mdewerkers zijn en welke keuzes horen daarbij?”
Ethische kompassen
Een belangrijk onderdeel is het verkennen van bestaande ethische kaders. “We kijken naar verschillende ethische kompassen, bijvoorbeeld in de zorg of het onderwijs. Hoe neem je zulke kaders op in je toezichtplan? Wat borg je zelf en wat vraag je van de organisatie?”
Daarmee wordt de opleidingsmodule relevant voor uiteenlopende sectoren: van zorg en onderwijs tot verzekeraars en woningcorporaties. “Voor iedereen die denkt: moeten we deze nieuwe technologie inzetten of niet? Alles is goed, zolang je er maar bewust mee omgaat.”
Lunchwebinars als opwarmer
Voorafgaand aan de opleidingsmodule organiseren we drie lunchwebinars. Daarin krijgen deelnemers een voorproefje van de onderwerpen en horen ze praktijkvoorbeelden. “We nodigen bijvoorbeeld een toezichthouder uit die een ethisch kader heeft opgezet, of iemand die een gespreksvorm deelt waarmee je direct aan de slag kunt.”
Bewust kiezen
Maartje benadrukt dat het uiteindelijk altijd om bewust kiezen gaat. “Soms voel je bij een product of dienst een onderbuikgevoel: moeten we dit wel willen? Dan is het belangrijk dat je dat bespreekbaar maakt. Dat je samen kritisch nadenkt over wat (moreel) goed is om te doen.”
Met de nieuwe verdiepingsmodule ‘Moreel leiderschap in de RvT’ brengt Maartje haar ervaring als manager, gespreksleider en toezichthouder samen. “Het gaat er niet om dat je alle antwoorden hebt, maar dat je weet welke vragen je moet stellen.”
Wil jij als toezichthouder of commissaris ook ontdekken en oefenen op hoe je een goed ethisch gesprek voert, kritisch nadenkt over wat moreel goed is om te doen en reflecteren op welk ethisch kompas je kunt integreren in je toezichtplan?
Schrijf je dan hier in. Heb je vragen neem dan contact op met Caroline Wijntjes.